ZEKA VE AKIL ARASINDAKİ FARK
Her zeki insan akıllı değildir.
Anlam kaymasına uğramış ve kavram kargaşası yaratan birçok sözcük
gibi, zekâ ve akıl kavramları de sık sık yanlış manalarda ve
bağlamlarda kullanılmaktadır.
Zekâ (intelligence); bilincin öğrenme, anlama, problem çözme, çözüm
üretme, bilinenlerden yararlanarak bilinmeyenleri ortaya çıkarma gücü
ve diğer zihinsel yetenekleri kullanabilme özelliğidir.
Bu yetilerin çalışma gücü, hızı ve kapasitesi her insanda aynı
değildir. Ayrıca zekâ; bu güç ve kapasite dışında -her meyvenin ayrı
bir lezzete, kokuya ve renge sahip olması gibi- farklı özellikler de
gösterir.
Şimdiye dek "özel yetenekler" diye bilinen zekâ türleri, bazı
eğitimbilimciler tarafından 13 ayrı isim altında kategorize
edilmişlerdir:
1- Matematiksel zekâ
2- Mantıksal ve Analitik zekâ
3- Sözel (Lengüistik) zekâ
4- Pratik (Sağduyusal) zekâ
5- Ansiklopedik (Genel Kültürcü
zekâ
6- Uyumsal (Interpersonal) zekâ
7- Artistik (Görsel/Patternist) zekâ
8- Müzikal zekâ
9- Sezgisel (İçsel/Intuitive) zekâ
10- Duygusal (Emotional) zekâ
11- Atletik (Physical) zekâ.
12- Ruhsal zekâ (SQ)
13- Toplumsal ortak zekâ
14- Teknolojik zekâ
15- Dört boyutlu zekâ
16- Doğa Zekâsı
17- Yapay/mutant/siber zekâ
Dikkat edilecek olursa; ülkemizde ve Batı'da eğitim programları
genellikle ilk 6 tür zekânın geliştirilmesini hedeflemişlerdir. Bu
zekâ türleri, büyük çapta beynin sol yarım küresinin işlevleri
arasında gösterilmektedir. Sağ yarım kürenin fonksiyonları arasına
giren diğer zekâ türlerinin geliştirilmesi ise genellikle ihmal
edilmektedir.
Konuya biraz daha açıklık getirmek için, beynin sağ ve sol
yarımkürelerinde hangi fonksiyonların oluştuğunu sıralamak yararlı
olacaktır.
Beynin sol yarımküresinde:
* Matematik
* Mantık
* Lisan
* Okuma/yazma
* Ölçümler
* Analizler
* Denklem çözümleri
* Rasyonel işlemler
* Redüksiyonist düşünceler, gibi işlevler oluşur.
Sağ tarafta ise:
* Müzik
* Ritim
* Renkleri algılama
* Resimleme
* Hayal gücü
* Tanıma
* Duygusal iletişim
* Sentezleme
* Konsantrasyon
* Bütüncül (holistik) düşünceler, gibi zihinsel işlevler yer
alır.
En üstün üretkenlik ve yaratıcılık; beynin iki yarımküresinin yüksek
düzeyde iletişimi ve koordinasyonu sonucu ortaya çıkmaktadır. Burada
önemle vurgulanması gereken görüş şudur: "Hayal gücü gelişmemiş
beyinlere sahip insanların üstün düzeyde yaratıcı olmaları
imkânsızdır." Buradan hareketle; sağ yarımkürenin geliştiril¬mesi, en
az sol tarafınki kadar önemlidir, denilebilir.
Bu konuda altı çizilecek bir nokta da şudur:
"Geri zekâ" başka şey, "eğitimsiz zekâ" bir başka şeydir. Dünyada
eğitilmemiş ama çok zeki olan pek ¬çok insan vardır.
Genellikle katılımsal olduğu kabul edilen zekânın akıl ve bilinç
içindeki yeri, "akıl nedir?" sorusu¬nun yanıtından sonra ortaya
çıkacaktır.
Akıl (reason/mind); bilinç, irade, zekâ, düşün¬mek, kavramak, bilmek,
karar vermek, hayal etmek, sezmek, dikkat etmek ve hafızaya kaydetmek
gibi be¬yinsel faaliyetlerin tümünü kapsayan geniş bir kav¬ramdır.
Aklın ne olduğunu tam olarak anlamak için içeriğini tanımak gerekir.
Aklı oluşturan özellikler şunlardır:
* Anlama gücü* Anlatma gücü* Analiz gücü* Sentez gücü* Bellek
gücü* Düşleme gücü* * Sonuçlama gücü* Gözlem gücü* Sezgi gücü*
Kavrama gücü* Tepki hızı * Duyarlılık gücü* Kararlılık ve hedef
belirleyebilme gücü* Uyum sağlayabilme* Esnek davranabilme*
Konsantre olabilme* Organize olabilme ve edebilme* İnisiyatif
gösterme* Tavır kazanma* Özgüven ve liderlik* Üretkenlik ve
yaratıcılık* Etkileyebilme gücü* Etkilenme duyarlılığı.
İşte, aklın bütün bu özelliklerini geliştirebilmiş olduğumuz oranda
"akıllı" sayılırız. Bunları tanıdıkça da kendimizi ve başkalarını daha
yakından tanıyabilme olanağına kavuşuruz.
zekâ